GZA/Genius
Liquid swords
1995
In de zomer van 1977 is Gary Grice – beter bekend als GZA – bijna 12 jaar oud. Robert Fitzgerald Diggs, die we als RZA kennen, is er dan bijna acht. Ze wonen in Staten Island. Af en toe reizen ze naar de Bronx, om jams mee te maken. Het is een heenreis van twee uur. Bus. Ferry. Trein. Bus. 1977 is de zomer van de black outs van 13 en 14 juli: bijna heel de stad zit zonder elektriciteit.
Er heerst ook paniek omdat seriemoordenaar Son Of Sam nog niet is ingerekend. Pas later dat jaar zal de gek die moordde in opdracht van de hond van zijn buren gevat worden. De buurt waar RZA en GZA naartoe reizen heet Sound View. Daar, in het park bij de blokken, vinden de meeste jams plaats. Benodigdheden: twee draaitafels, een mengtafel en Cerwin Vega-speakers.
Bij hoge uitzondering is er een tekstleverancier bij. Rap stelt nog geen hol voor, en de mensen komen om te dansen; een enkeling maakt bij de breaks die worden ingeritst achterwaartse salto’s of staat op zijn hoofd. De terugreis is voor de twee kereltjes een zaak van kicking rhymes back and forth. Bij thuiskomst wacht moeder met de deegrol.
Hoe ik dat allemaal weet? Voor een groot deel omdat ik naar deze tekenfilm uit 2012 heb zitten kijken:
De plaat ‘Liquid swords’ begint met een lange sample: ‘When I was little, my father was famous. He was the greatest samurai in the empire and he was the shogun’s decapitator. He cut off the heads of 131 lords.’ Het is het begin van ‘Shogun assassin’, een van de vele Aziatische martial artsfilms die RZA, GZA en Ol’ Dirty Bastard van de Wu-Tang Clan in hun tienerjaren gaan bekijken in een morsig krot van een cinemazaal op 42nd street – een straat waar in die tijd voor de rest alleen porno draait.
Wat ik eigenlijk tot zowat een jaar geleden van martial arts wist? Concreet? Niks. Verder? Dat veel oosterse vechtsporten iets met samoeraimoed, -trouw en -zelfopoffering te maken hebben. Tot lang na 1867, als de laatste shogunkeizer is afgezet (en samoeraikrijgers niet meer nodig zijn) blijven ze een inspiratie voor soldaten, zeemannen, kamikazepliloten en Wu-rappers. Een samoerai leeft volgens een code: hij maakt zijn familie niet te schande door te liegen, te stelen of weg te rennen tijdens een gevecht, hij zet altijd een stootplaat op zijn zwaard om te voorkomen dat hij zijn hand verwondt, hij leert vooruit te denken en zijn tegenstander te snel af te zijn via traditionele bordspellen, en als hij gewond is en er geen dokter in de buurt is, dept hij zijn wonden met opgewarmde urine. Voor u mij beschuldigt dit netjes uit Wikipedia te hebben gekalkeerd, dat is volstrekt niet waar. Bronvermelding: ‘Wees blij dat je geen samoerai bent!’ Ondertitel: ‘Een levensgevaarlijke loopbaan die je beter niet volgt’. Tekst: Fiona Macdonald. Illustraties: David Antram. Oorspronkelijke titel: ‘You Wouldn’t Want to Be a Samurai!’ Plaats in de bibliotheekrekken: weetjesboeken voor de jeugd die naar de basisschool gaat.
Maar een tijd geleden besluit ik dus ‘Shogun assassin’ voor het eerst te bekijken. Goeie film, eigenlijk. Waarom waren die Hong Kong flicks een jas die de jonge hiphoppers als gegoten paste? Speciaal willen doen? Zal er voor iets tussen zitten. Escapisme? Geen volledig antwoord. RZA en GZA vertellen dat er in de wereld waarin ze opgroeiden op school en in films en boeken alleen Amerikaanse geschiedenis was, en dat de zwarte geschiedenis daarin begon in het ruim van een slavenschip, tijdens een enkele reis naar de States. Het enige dat ze buiten dat blanke Europees-Amerikaanse verhaal als slimme geeks/verzamelaars ter beschikking hadden waren mythen, de bijbel en de koran. Plots speelden daar oneindig veel niet-blanke acteurs, in een decor dat ze nog nooit hadden gezien, in een tijdskader van eeuwen voor de Verenigde Staten werden opgericht, en ze leerden hen via vecht- en denksport nog weerstand te ontwikkelen ook.
Dus! GZA en RZA gaan op 42nd Street naar kung fu flicks kijken. Via de zeer grappige film ‘Drunken master’ (waarin iemand in dronken toestand op topniveau leert boksen), leerden ze ook omgaan met hun bizarre neef Ol’ Dirty Bastard, die ondermeer hun beatboxer was. U weet wel: ‘Pv zk pv pv zk pv zk kz zk pv pv pv zk pv zk zk pzk pzk pvzkpkzvpvzk kkkkkk bsch’. Maar de man kan ook een behoorlijk stukje rappen, zij het vaak met één ding in gedachten: een bubble butt ter grootte van een paar watermeloenen. Volgens mij bestreed Dirty op de duur elke nieuwe katerdag van zijn korte leven met een ‘Drunken master’-imitatie. Zijn leven moet zijn voorbijgeflitst als de wu-wu-wu-wind van het zwiepen van het zwaard dat op 13 november 2004 zijn nek raakte.
In 1995 is het Wu-Tangdebuut twee jaar oud. ‘Protect ya neck’ komt eruit. Zowat iedereen heeft een strofe afgedwongen als RZA een level hoger rapt (‘My clan will increase like black unemployment’) en aan GZA vraagt: ‘Take us the fuck outta here’. Eenmaal voorbij die rode loper begint GZA over platenlabels die slechte rappers naar voren schuiven, zwarten tegen mekaar opzetten, schimmige deals sluiten (‘they money’s getting stuck to the gum under the table’) en artiesten arm achterlaten met ‘short arms and deep pockets’: een typevoorbeeld van de beknopte stijl die GZA ook huldigt als hij elders rapt: ‘Make it brief son, half short and twice strong’. In ‘Protect ya neck’ maakt hij van een terloopse vraag (‘Wie is je A&R-man?’) de essentie: ‘A mountain climber who plays electric guitar’; een beetje straffer dan gewoon whitey zeggen. Ik stel me die blanke A&R-bergbeklimmer trouwens met een paardenstaart voor.
Geïnspireerd door George Clinton (die twee groepen had, Funkadelic en Parliament) en Prince (met al zijn nevenprojecten stijl The Time en Vanity 6) sluit RZA voor alle Wu-soloplaten afzonderlijke deals. Ze komen allemaal bij een andere firma uit, en binnen al die firma’s droppen ze hun eigen mannetjes, die geen bergbeklimmers zijn met een elektrische gitaar. Op al die soloplaten doet vervolgens de hele Clan mee. Ol’ Dirty en Method Man hebben op die manier al succes. ‘Only built for Cuban linx’ van Raekwon (de titel betekent ‘Alleen bestemd voor wie Raekwon én Ghostface begrijpt’) is een rapschijf waarop de maffioso wordt uitgehangen, een stijl die zeer invloedrijk zal worden. Brengt me naadloos bij volgende vergelijking: ‘Only built’ is ‘The Sopranos’ van het genre, ‘Liquid swords’ het 1000 keer betere ‘The wire’.
De serie ‘The wire’ heeft een prachtige openingsscène die ik eerst niet begreep. Een stroom bloed op het beton kleurt zwaailichtblauw. Er ligt een lijk. Kinderen (wier ouders zich waarschijnlijk ver buiten camerabeeld bevinden) kijken toe; ze zijn alles behalve verbaasd. De blanke – sorry, Ierse – detective zit op de trappen van een leegstaande, dichtgetimmerde woning – een ideale stapelplaats voor lijken, zullen we veel later leren. Naast detective McNulty zit een zwarte kerel die de flikken informatie zou kunnen geven, maar als er één ding is dat hij zich niet kan permitteren is het klikken. De detective weet dat. Hij is good pooo-lice! En hij krijgt uiteindelijk een kleine snottepiet losgepeuterd. De vermoorde kerel bleek bij een dobbelspel altijd te wachten tot er veel geld op de grond lag, en ging er dan mee lopen. Hij heette Snotty, of Snotboogie. Als Snotty ermee weg kwam, was het geld van hem. Meestal kreeg hij een pak slaag. Maar nu heeft iemand Snotty gemold. De jongen vindt dat niet correct. Maar klikken is nog minder correct. In zijn hoofd zit een universele morele code, een ‘gij zult niet doden’. Om te overleven moet hij de code van de straat belangrijker vinden: ‘gij zult niet klikken’. Het hoofdpersonage van ‘The wire’ is the game, en bij uitbreiding de hele parallelle misdaadeconomie – inclusief witwasserij en corrupte flikken, politici en zakenmensen. Dat de eerste toonaangevende minuten die game verbeelden via een simpel dobbelspel is van een genialiteit… en zet de toon voor een DVD-serie die… enfin, als u er een betere kent, laat het me weten.
Op een verwante manier is het begin van ‘Liquid swords’ het DNA van de hele plaat. Het kind uit de ‘Shogun assassin’-film vertelt dat zijn moeder wordt vermoord door de ninjas van een paranoïde shogun, en dat zijn vader – die nu samoerai áf is, en transformeert in een op wraak beluste moordenaar – moet vluchten. Het kind gaat mee, zit in een karretje en leert tellen aan de hand van de moorden die zijn door ninjas op de hielen gezeten vader pleegt.
Geheel terzijde: moeder dood, vader en zoon in een zeer precaire situatie, waar heb ik dat nog gelezen en gezien? ‘The road’ van Cormac McCarthy, dat ook uitstekend verfilmd is.
Er zit dit keer geen met trillend geluid zingende viool boven de vocale martial artssample, en ook geen met een slide bespeelde gitaar. Er is geen gepitchte gospelstem, geen brekend glas, geen geluidje uit een Atari-game, geen musique concrète. De demonisch ronddwalende synth komt gewoon uit de film zelf. Er is door RZA gewoon wat geknipt en verplakt, en een beetje Wu-ruis toegevoegd. RZA rapt dat er terug wordt geflitst naar de bron, het moment ‘when the mc’s came to live out their name’.
Als GZA met hem het refrein inzet, wordt RZA’s favoriet gesampled: Willie Mitchells ‘Groovin’. Mitchell maakte een paar uitstekende singles, werd baas van Hi records en schonk ons vanop de producersbank ooit Al Greens geweldige lp ‘Let’s stay together’: dat is niet niks. De fantastische groove is nu gelegd. Het moment waarop het estafettestokje aan GZA kan worden doorgegeven zoals het Coltrane Quartet het aan de wondersaxofonist doorgeeft, is aangebroken. Een uitstekend moment om de plaat van A tot Z te beluisteren, en dat kan hieronder.
http://www.dailymotion.com/video/xzobfj_gza-liquid-swords-1995-full-album_music
GZA’s trein is amper vertrokken, en de hiphopconcurrentie gaat er meteen aan: dat iedereen oud en out is als een soort sneakers rijmt op ‘their lyrics are weak like clock radio speakers’. GZA’s sound trekt je door een trechter, en die ‘funnel’ rijmt op ‘So deep it’s picked up on radios in tunnels’.
Uitmuntende braggadocio, maar GZA heeft blijkbaar weinig zin om in zijn eigen songs te blijven verschijnen. Hij wil zelfs niet gewoon een stadsscan maken, maar het over geglobaliseerde misdaad hebben. Ook de samoeraifantasie is prachtig. De kruipende baby uit ‘Shogun assassin’ moet kiezen tussen bal (dood naast de moeder achterblijven) en zwaard (met vader meegaan op een zakenreis waar veel doden zullen vallen): ‘You don’t understand my words, but you must choose. So… come boy, choose life or death’. Daarna begint ‘4th chamber’, de meest met rock gelijklopende song.
En toch is die martial arts slechts een soort schaduwwereld, niet de echte wereld waarin gasten crack verkopen, met een prothese vol drugs door de douane raken, als dealers on them corners hun territorium afpissen. In ‘Gold’ staat zo’n dealer onder een brug te wachten tot de trein die eroverheen gaat genoeg lawaai maakt om een indringer van de concurrentie om te leggen. Hij weet dat de flikken hem afluisteren, en hij weet zelfs waar en hoe: ze hebben de microfoon opgesteld onder de dekens van de dakloze op de bank. ‘The wire’? ‘The wire’!
Dus. Stad: New York. Genre: hiphop. Sfeer: Grimmig. Hoekig. Kort. Gevat. GZA over oosterse vechtfilms: ‘Het gaat ‘m om details, niet om de allesoverheersende actie. In goeie kungfufilms gebruiken acteurs amper hun fysieke kracht, en toch blijft het boeiend. Omdat het vooral strategische gevechten zijn. In rap draait het ook om dat klein beetje ruimte dat je krijgt en waarin je een sterke indruk moet nalaten.’
GZA krijgt overal net genoeg ruimte in met RZA-samples volgeflipte tracks. Hoe ‘Trouble, heartaches and sadness’ van Ann Peebles hier ergens valt, en songs van Baby Huey en Donny Hathaway tussenkomen, hoe in ‘Shadowboxin’ via ‘You know my steez’ en ‘Loungin, son’ Gang Starr wordt geëerd. RZA is hier op de top van zijn kunnen én van zijn willen.
Veel plaatsen delict op ‘Liquid swords’. Veel geel afzettingslint ook. Zeer weinig fuck hier en bitch daar. Er komt een ‘bitch’ voorbij als Inspectah Deck kleine drugdealers beschrijft: ‘Building lobbies are graveyards for small-timers / Bitches caught in airports, kis in they vaginas’. Kis, dat zijn kilo’s cocaïne. Een vagina is een opening waar een baby doorheen kan, dus kan er ook een zak drugs in.
De context waarin de tweede ‘bitch’ valt, is als een gangster wil uitleggen dat hij een nieuw drugcontact heeft om nog meer miljoenen te scheppen: ‘To catch more mil’s / Than ho-bitches got birth control pills’.
Weinig ‘fuck’ ook, al doet Method Man hier en daar mee en die kan moeilijk zonder dat woord: ‘I don’t give a cotton-pickin’ fuck’ is een zeer goeie Method-bal. Eentje van GZA: ‘Nigga missed a wedding, late a fuckin’ half hour’. Uitleg: voor de maffiaman die een half uur te laat komt op een trouwfeest is het leven eigenlijk al afgelopen. Een uitleg die ik via rapgenius.com rechtsreeks van GZA zelf heb; hij vult overal de commentaren op zijn teksten aan.
Onthou ook dat Inspectah Deck hier ergens een waarheid rapt: ‘Life is a script, I’m not an actor but the author / of a modern day opera, where the main character / is presidential papers, the dominant factor’. Presidential papers? Papier met presidentenhoofden op. Dollars is inderdaad het correcte antwoord.
De skit die ‘Killah Hills 10304′ inleidt gaat over een verklikker, in de song wordt in Thailand geladen, via Costa Rica witgewassen. Er worden ook rechters gechanteerd door hen niet alleen foto’s van hun in bad zittende vrouwen toe te sturen, maar ook een koffer geld met daarbij de boodschap ‘Aannemen of zelfmoord plegen’: het idee is uit het echte leven van de schurk Pablo Escobar gepikt.
In datzelfde ‘Killah Hills’ verzint GZA een Pakistaan die op z’n 11e geïnitieerd wordt als terrorist, en die bommen in kurken van champagneflessen monteert. Het woord ‘champagne’ rijmt op ‘when niggas popped the cork, niggas lost half their brain’. Het is feest, en net dan knalt de champagnekurk iemands kop eraf: da’s bijna zo straf als die filmscènes met een kettingzaag bij de douche en een paardenkop in bed. De song krijgt in de haven een open einde: ‘Four hundred barrels of ether / two hundred pounds of reefer / and 50 immigrants with fake visas’. The saga continues indeed!
Op oudejaarsavond begint een indrukwekkend snipergevecht in ‘Cold world’ (‘It was the night before New Year and all through the fuckin’ projects / not a handgun was silent, not even a Tech’) waarvan ik ondertussen de zichtlijnen ken zoals mensen die met kleine soldaatjes in de weer zijn het belegerde gebied van de slag bij de Somme kennen.
Het landschap van ‘Cold world’ is de indrukwekkendste uit samples opgetrokken RZA-wereld. Komen voorbij: een lyric van Stevie Wonder, een detail van Frank Zappa, een strijkje uit de soundtrack van ‘The ten commandments’ en dramatische percussie van na een regenintro van The Dramatics. Aan het eind zit – net voor Stevie Wonder weer invalt – een sublieme vocal van DeBarge.
De battle of Brooklyn die via een nieuwsuitzending de song ‘Investigative reports’ inleidt, is er één uit 1777 (!) met Hessische huurlingen die aan de kant van de Britten vochten en die in de slag van Long Island 3000 doden maakten. Gebeurde bij wat nu Prospect Park is, plek waar een aantal Wu-leden hun wieg hadden staan. Indrukwekkend hoe dat metalige reportagestemmetje eerst zegt: ‘Soldiers killed 3,000 men, much of the fighting took place in what is now…’, waarna U-God als reporter ter plaatse bericht over de oorlog die in 1995 in Prospect Park woedt: ‘Crack patients / dime smokers… / burnt buildings / save the children / investigative reports’.
Ook in al de rest worden de zenuwen van hiphop blootgelegd, wordt vanbinnen iets uit de hengsels gelicht, wordt aan de buitenkant ook de achterkant van de big apple geschilderd; nu zit ik hier zelfs Paul Cézanne te samplen.
Ach, GZA/Genius. Ook zijn latere raps geven, net als die van BZA van ’t Hof van Commerce (een ode uit Izegem), stroomstoten van onderdduz’nd ampère. Alleen zijn RZA’s beats, overzicht en samples er dan niet meer bij, en dat scheelt een slok op de borrel. In een solomeesterwerkje van 2001 zit het stemmetje van GZA’s zoon in de intro: een Chinese jonk bracht zijn zwaardvechtende vader GZA in de zomer van 1977 van Shaolin naar de plek ‘where many say this art form started’. Op de boot werd de tong, het zwaard van de rapper, gescherpt door te oefenen met bevriende MC’s, ‘preparing for the battles that were soon to come’. Top!
Legendarische momenten met de hele Clan volgen ook. In 1997 is de fantastische beginstrofe van ‘Reunited’ van GZA. In ‘Protect ya neck (The Jump Off)’ van 2000 heeft hij het in de laatste 100 meter over de zwarte atleet Jesse Owens, die voor de ogen van Hitler in het Berlijn van 1936 vier keer olympisch goud haalde, ook op de 4 x 100 meter estafette: ‘Run on the track like Jesse Owens / Broke the record flowin, without any knowin / That my wordplay run the 400 meter relay / It’s on once I grab the baton from the DJ’. GZA pocht hier dat hij de job van Owens vervolmaakt door met zijn dream team ook de 4 x 400 te winnen. En ik moet ‘em slechts brons overhandigen.
Wu-Tang Clan! ‘Lyrical sorcerors right here, the fathers, the cream of the crop, son’. Absoluut, maar ik val in herhaling. En het ging trouwens over GZA. In ‘I gotcha’ back’ rapt hij: ‘My lifestyle was so far from well / Coulda wrote a book with a title ‘Age 12 and goin’ through hell’. Boodschapje doorgekregen via een neef, wiens vader toen in de bak zat. Twee andere neefjes deden mee in de video. Ze weten ondertussen zelf wat een gevangenis is. Tot dat soort ‘kleinigheden’ had GZA/Genius zich kunnen beperken. Zijn hart, ambitie en talent mikten veel, veel hoger, waardoor hij in deze Honderd brons haalt. Ik zou hem proficiat kunnen wensen, maar ik wil de man vooral bedanken.
Wat! Een! Plaat!
Honderd 